Zwierciadełko, zwierciadełko powiedz przecie jak dokonać zmiany w świecie
Początek roku sprzyja postanowieniom. To ten moment, kiedy najchętniej wyszukujemy w sieci słowa: dieta, ćwiczenia, zdrowie, siłownia. Część z nas pragnie intensywnie realizacji swojego „ja idealnego”, i wierzy, że postanowienia da się wprowadzić w czyn. Moment początku roku ma w sobie ogromną symboliczną siłę. Niestety badania są bezlitosne. Szanse na długotrwałą zmianę są niewielkie. Kolejne dni i tygodnie oddalające nas od 1 stycznia, oddalają nas jednocześnie od myślenia i realizacji zaplanowanego celu. Intensywność, żarliwość w realizacji postanowień tracą dynamikę, a i sama świadomość celów, rozpływa się we mgle codzienności. Nasze ja idealne staje się mniej wyrazisteJ
Jak sobie pomóc, czy jest nadzieja? Oczywiście, przecież ta umiera ostatnia.
Psychologowie od dekad poszukują skutecznych „wzmacniaczy” i sposobów zwiększania konsekwencji w realizacji celów. Bogactwo koncepcji oczywiście jest wielkie.
W tym i kolejnych artykułach, zajmiemy się takimi, które można zaliczyć do kategorii szturchnięć (nudgingu).
A na symboliczny i ten realny początek (roku, i serii artykułów), proponujemy … lustro.
Zwykłe lustro. Po lustrze będą kolejne szturchańce.
Jest rok 2014, sklep spożywczy w Teksasie. W koszu zakupowym, na jego wewnętrznej ściance umieszczono lustro, w którym podczas prowadzenia kosza po sklepie przegląda się klient.
Po co? Żeby zwiększyć jego chęć do zakupów zdrowego jedzenia. Eksperyment ze zmodyfikowanym koszem (oprócz lustra badacze wykorzystywali również informację o tym, ile przeciętny klient kupuje warzyw i owoców, zakładając wpływ norm społecznych) przyniósł efekt. Jaki?
O tym za chwilę.
Koncepcja wykorzystania lustra do zmiany zachowania, należy do szerszego obszaru interwencji mających za zadanie uruchomić autokoncentrację (czy inaczej samoświadomość). Zgodnie z teorią autokoncentracji (Duval, Wicklund), kiedy m.in. poprzez lustro skierujemy uwagę do wewnątrz (na siebie), łatwiej uświadamiamy sobie własne postawy, wartości czy cele do których dążymy. Ten efekt możemy osiągać również przez oglądanie siebie na fotografii, filmu z naszym udziałem, czy usłyszeniu swojego nagranego głosu.
To skupienie na sobie może spowodować uruchomienie myśli o tym co „powinienem” robić, co warto robić, na czym mi prawdziwie zależy
Koncepcja autokoncentacji jest oczywiście znacznie bardziej złożona. My skupmy się jedynie na jej praktycznych aspektach z perspektywy szturchania.
Przez ostatnich kilkadziesiąt lat badacze testowali wpływ wzrostu autokoncentracji (m.in. poprzez wykorzystanie lustra) na zachowanie badanych.
Z wybranych badań wynika, że obecność lustra może zmniejszyć prawdopodobieństwo oszukiwania w testach, czy „kradzieży” cukierków, może zwiększyć zachowania etyczne czy wzmóc wsparcie społeczne, zachęcić do chodzenia po schodach (zamiast korzystania z windy), sprzyja odwadze, i dbałości o siebie.
W jednym z badań (2) obecność lustra wpłynęła na zmianę odczuwanego smaku potraw. Pogarszała subiektywny smak tych „niezdrowych”, w tym wypadku czekoladowych brownies, a polepszała smak suszonych owoców (uznanych za zdrowe)
W jednym z badań przeprowadzonych w Holandii (3) obecność lustra ustawionego nad śmietnikiem wraz z napisem odnoszącym się do norm społecznych („Czy Ty śmiecisz wokół siebie?”) istotnie obniżyły ilość śmieci wyrzucanych na chodnik przez obserwowanych uczestników eksperymentu a zwiększyły ilość śmieci wrzucanych do kosza.
A co z naszym teksańskim sklepem. Czy lustro w koszu wpłynęło na zachowania zakupowe klientów? Podczas jednej z konferencji badacze przedstawili wyniki twierdząc, że obecność lustra w koszu, połączona z komunikatem naprowadzającym (wykorzystującym normy społeczne) o tym co jedzą ludzie dbający o zdrowie, zwiększył zakup owoców i warzyw o 12%. A więc lustro w służbie uważnego jedzenia? Kto wie
A przy okazji jeden z klientów sklepu miał sugestię, aby umieścić lustro pod innym katem. Takim, który sprawi, że w lustrze nie zobaczysz swojej twarzy, ale raczej swój brzuszek.(4)
Badania z lustrem jako narzędziem szturchającym są dość optymistyczne. Potrzebujemy jednak jeszcze więcej eksperymentów terenowych. I należy oczywiście uważać na „przeszturchnięcie” – nadmiar bodźców może zniwelować efekt.
A zalecenie na wypadek postanowień noworocznych?
Czasami zerkajmy w lustro. Nasze „ja idealne” czeka, żeby nabrać znaczenia. Nie patrzmy jednak zbyt długo, to może być groźne. Giovanni Caputo, włoski psycholog, opisuje interesujące zjawisko tzw. „Iluzję dziwnej twarzy w lustrze” będącej efektem patrzenia na siebie w lustrze przez około 10 minut. Już w tak krótkim czasie intensywnego wpatrywania się w siebie badani obserwowali w lustrze m.in. deformację swojej twarzy (66% badanych), zwierzęta takie jak koty i psy (18%), potwory i fantastyczne stwory (48%). Eksperyment może przeprowadzić każdy. Można przeprowadzać go w domu. Nie jest konieczna opieka dorosłych. Ale czy postanowienia noworoczne są tego warte? Niektóre z nich na pewno tak. Zwłaszcza te, dotyczące świata, w którym żyjemy. Może spojrzenie w twarz zdeformowanym potworom coś zmieni.
Szturchniętego roku
Tomek Owczarek
- A theory of objective self awareness. Citation. Duval, S., & Wicklund, R. A. (1972). A theory of objective self awareness. Academic Press.
- Jami, Ata (2016), “Healthy Reflections: The Influence of Mirror Induced Self-Awareness on Taste Perceptions,” Journal of the Association for Consumer Research, 1 (1)
- NICULESCU Mihai, PAYNE Collin R.. "Using Mirrors and Social Norms to Improve Fruit and Vegetable Purchases in Grocery Stores". Marketing From Information to Decision 9:69-70.(Buy Me!)
- https://www.nytimes.com/2013/08/28/dining/wooing-us-down-the-produce-aisle.html
